Bajka - cechy gatunku

BAJKA

Cechy gatunku:

1.      Bajka to gatunek z pogranicza liryki i epiki (występują cechy tych dwóch rodzajów literackich).

Utwór krótki, wierszowany

Cechy liryki

Środki stylistyczne: rymy, rozczłonkowanie, przerzutnie, metafory, onomatopej, zdrobnienia, zgrubienia, epitet itd.

Cechy epiki

Narrator

Świat przedstawiony

Fabuła

Jest pisana wierszem i poszczególne wersy się rymują – cecha liryki.

Ukazuje historię, w której uczestniczą bohaterowie(zwierzęta, rośliny, rzadziej ludzie); zawiera fabułę - cecha epiki.

2.     Alegoryczność

Główny środek stylistyczny wykorzystywany w bajkach i przypowieściach biblijnych. Polega on na ukazywaniu czegoś nie wprost, tylko za pomocą obrazu. Występuje w literaturze i sztukach plastycznych.

Bohaterami bajek są zazwyczaj zwierzęta o ludzkiej psychice. Zwierzęta te spełniają rolę masek, oznaczających typowe cechy ludzkie (często wady):



LIS – uosabia chytrość, przebiegłość

Mrówka- alegoria pracowitości

Owca – naiwność, pokora

LEW – władza, próżność

4.     Dydaktyczny charakter

Bajki mają za zadanie uczyć.

5.     Występowanie morału

Morał znajduje się najczęściej w ostatnich wersach bajki, rzadziej w pierwszych, może wynikać z treści bajki, nie być zapisany wprost.

6.     Bajki mają charakter uniwersalny i ponadczasowy – są aktualne w każdej epoce, niezależnie od upływy czasu każdy znajdzie w nich zachowania, zdarzenia, z którymi sam się zetknął w swoim życiu, których sam doświadczył. Zawierają ładunek wiedzy życiowej, opartej na doświadczeniach ludzkich, pouczają i ostrzegają.

7.     Ironia – ukryta drwina, złośliwość, pogarda lub kpina wyrażona w postaci pozornej aprobaty

8.     Cel bajki: pouczanie o szkodliwości lub pożyteczności pewnych zachowań, przekazanie zasady etycznej lub wskazówki postępowania, aby osiągnąć ten cel, bajka najczęściej przeciwstawia dwa stanowiska, dwa typy argumentacji, działań, postaw życiowych, z których jedna jest chwalona, a druga napiętnowana.

Ignacy Krasicki Bajki

Polecenia do bajek Ignacego Krasickiego.

1.       Napisz tytuł bajki

2.       Wypisz z bajki morał (cytat) jeśli jest, lub napisz, że nie jest podany wprost tylko wynika z treści.

3.       Wypisz bohaterów bajek, przy każdym napisz kilka cech charakteru.

4.       W kilku zdaniach zinterpretuj morał.

5.       Napisz czego dotyczy bajka.

I.                    Czapla, ryby i rak

2. Morał jest podany wprost na koniec utworu. Brzmi on tak: „Padła nieżywa, tak zdrajcom bywa."

3. Czapla: chytra, podejrzliwa, bezwzględna, kłamliwa i dwulicowa

Ryby: naiwne, łatwowierne, bezmyślne, nieprzewidujące, bezradne.

Rak: spostrzegawczy, mściwy, wojowniczy.

4. Za zdradę i kłamstwo prędzej czy później zostanie się ukaranym. Czapla oszukała ryby. Dobrze jej poszło więc chciała oszukać też raki, ale jeden z nich odkrył podstęp i bez wahania zemścił się. Tym samym spotkała ją zasłużona kara z jej nieuczciwe zachowanie.

5. Bajka uczy, że w życiu mieć ograniczone zaufanie do innych, zastanawiać się nad sensem usłyszanych słów, być ostrożnym. Pokazuje też (na przykładzie Czapli), że to co dajemy innym wraca do nas. Nie należy być też zbyt pewnym siebie, ponieważ możemy się natknąć na mądrzejszego, sprytniejszego przeciwnika.

II.                 „Woły krnąbrne”

2. Morał: Nie jest podany wprost.

3. Woły: niefrasobliwe, leniwe, krótkowzroczne, krnąbrne

Gospodarz: stanowczy, cierpliwy, bezlitosny

4. Morał nie jest podany wprost. „Miłe złego początki, lecz koniec żałosny” – za lenistwo kiedyś trzeba będzie słono zapłacić, tak, jak woły, które unikały pracy, co spowodowało, że gdy przyszedł głód zostały zjedzone. Owocem ich błogiego nieróbstwa jest żałosny koniec.

5. Prawdą życiową zawartą w bajce jest potwierdzenie przysłowia ludowego „Bez pracy nie ma kołaczy”. Celem autora było za pomocą zastosowania alegorii – przedstawienie złego postępowania ludzkiego oraz następujących po nim fatalnych skutków. Ignacy Krasicki potępiał lenistwo, podkreślając, że w życiu nic nie przychodzi za darmo i na wszelkie wygody i dobra materialne należy sobie zasłużyć.

III.               Wilk i owce

2. Morał nie jest podany wprost. Puenta z ukrytym morałem.

3. Owce: głupie, naiwne, nierozsądne, niepodejrzliwe, nieprzewidujące

Wilk: dwulicowy, groźny, sprytny, wyrachowany, cwany, bezlitosny, ostrożny, żarłoczny

4. Nie każdemu powinno się ufać, gdyż za wyrządzone dobro nie zawsze odpłacą nam tym samym.

5. Bajka ta uczy aby nadmiernie nie ufać innym. Uczy, że nie zawsze za pięknymi słowami (wilk je wypowiada) kryją się czyste i dobre myśli. Szczególnie nie powinno się ufać osobom, które już wyrządziły jakieś zło (wilk ma żarłoczną naturę).

IV.              Chart i kotka

2. Morał nie jest podany wprost tylko wynika z treści. W utworze występuje puenta z ukrytym morałem.

3. Kotka: odważna, sprytna, mądra, stanowcza, konkretna, skromna.

Chart: pyszny, zarozumiały, pewny siebie, wyniosły.

4. Morał: „Wolę ja mysz dla siebie niż sarnę dla pana” oznacza, ze jest coś ważniejszego niż bogate, obfite łupy złowione nie dla siebie. Kotka korzysta z wolności, cieszy się z czegoś drobnego, ale złowionego dla siebie.

5. Bajka uczy nas, ze cenniejsze jest robienie czegoś dla siebie, niż posłuszne sprzyjanie innym. Wolność jest najwyższą wartością. Bajka nawiązuje do ówczesnej sytuacji politycznej.

V.                 Kruk i lis

2. Morał wyrażony wprost: „Bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym”

3. Kruk: łasy na komplementy, naiwny, pyszny, potrzebuje poklasku, głupi, próżny

Lis: pochlebca, chytry, cwany, umie wykorzystać cudze słabości, przebiegły, dwulicowy

4. Nie można wierzyć w pochlebstwa, które mówią inni. W bajce wiara naiwnego kruka w komplementy chytrego lisa spowodowała, że kruk dał się oszukać.

5. Bajkę można przełożyć na świat ludzki (alegoria) gdzie możemy spotkać wiele „lisów” i „kruków”. Ludzie łasi na komplementy często nie zauważają, że nie są one szczere, a osoby, które je wypowiadają mają w tym jakiś cel.